Geschiedenis Orthen

Meer dan 300 jaar voordat Den Bosch in 1196 gesticht werd was er al melding van Orthen. Dit gebeurde in 815 toen Abdij Lorsch er grond geschonken kreeg. Dit maakt Orthen de oudste woonplaats van het rechtsgebied van de historische stad ‘s-Hertogenbosch. Toch moesten de inwoners van Den Bosch naar Orthen voor de vervulling van hun kerkelijke plichten. De hele stad behoorde namelijk tot 1413 nog tot de parochie Orthen met als hoofdkerk de St. Salvator kerk. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog, waarin de Nederlandse Republiek tegen het Spaanse Rijk in opstand kwam is deze oude kerk verwoest.

Later was het weer herbouwd maar, in 1673 kwam er toch weer de opdracht om de kerk te slopen. Dit keer vanuit de Nederlandse staat die in 1629 Den Bosch wist te veroveren, waarna het volgen van de katholieke godsdienst in Orthen verboden werd. Dit liet de katholieke inwoners van Orthen en Engelen echter niet stoppen. Er kwam een schuurkerk, waarin in het geheim de mis werd opgedragen. Toen later het volgen van het katholieke geloof weer legaal werd bleven de inwoners alsnog in hetzelfde gebouw. In 1886 werd deze kerk echter geheel verwoest door een brand. Het jaar daarop kwam er alweer een nieuwe kerk. Deze stond op dezelfde plek als de oude schuurkerk en werd gewijd aan de heilige Lambertus. Doordat Orthen zich steeds meer uitbreidde na de Tweede Wereldoorlog realiseerde men zich dat de kerk niet meer centraal in de leefgemeenschap lag. Daarom werd besloten een nieuwe kerk te bouwen: De San Salvatorkerk.

Geschiedenis pand

De kerk is vernoemd naar de eerste bekende middeleeuwse kerk van Orthen. San Salvator betekent ‘Heilige Verlosser’, hiermee wordt Jezus Christus bedoeld. Op 22 mei 1955 werd door bisschop mgr. Mutsaerts de eerste steen van de nieuwe San Salvatorkerk gelegd. op 2 juni 1956 werd de kerk geopend. het is gebouwd naar een ontwerp van Bossche architect Paul de Graaf. De locatie aan het Schaarhuisplein is bewust gekozen omdat deze plek altijd een belangrijke functie binnen de gemeenschap had. Zo stond hier bijvoorbeeld tot 1993 het schaarhuis, de oude vergaderplaats van het Orthense bestuur. Tijdens de bouw van de kerk staken de parochianen van Orthen zelf ook hun handen uit de mouwen. Zo schilderden ze de plafondschildering in van kunstenaar Marius de Leeuw. Ook de glas-in-loodramen zijn door hem ontworpen.

‘Belhamel van het bisdom’

De San Salvatorparochie werd als één van de meest vooruitstrevende parochiën gezien. Oud-pastoor Frits Bakker noemde in 1996 de parochie bijvoorbeeld “de belhamel van het bisdom” tijdens een interview met een journalist van het Brabants Dagblad. Op dat moment was de kerk al weer 40 jaar in gebruik. Ook oud-pastoor Jack Snackers van de San Salvatorkerk bevestigde dit: “Wij komen heel duidelijk voor onze mening uit met name voor mensen die geen stem hebben: de minima, de homo’s, aids-patiënten of de buitenlanders. We accepteren iedereen. Rome wil over dat soort zaken weleens moeilijk doen, maar Jezus van Nazareth weigerde ook niemand.”

In 1993 vertrok pastoor Frits Bakker, waarna de bisschop van Den Bosch zonder overleg met het parochiebestuur een nieuwe voorganger aanstelde. De gemeenschap was het hier niet mee eens en kwam daarom in opstand. Het bisdom liet toen weten aan de krant Trouw dat de parochie zich hiermee “buiten de kerk” plaatste en dreigde met “verregaande maatregelen”. Hier gebeurde echter niks mee tot 2011. In de tussentijd werkte de parochie met eigen aangestelde voorgangers, waaronder protestantse dominees en uitgetreden priesters. In 2011 besloot de bisschop alsnog een vaste pastoor aan te wijzen, dit werd Rob Mutsaerts. Deze conservatieve pastoor uitte zich al eerder over de parochie dat de San Salvatorkerk “al lang is uitgeleverd aan de heidenen” na de sluiting van een homohuwelijk in de kerk. Dit keer had het conflict grotere gevolgen waardoor een groot deel van de parochianen zichzelf onafhankelijk verklaarden en een nieuwe locatie zochten.

Nieuwe bestemming

Kerkbezoek aan de San Salvator nam hierna snel af waardoor de kerk na 3 jaar haar deuren moest sluiten. Tot 2014 diende de kerk als tijdelijke opslagplaats voor kunst en goederen van andere kerken die ook zijn gesloten maar uiteindelijk onttrok het bisdom de San Salvatorkerk officieel aan de eredienst. Op dat moment was de San Salvatorkerk officieel een gemeentelijk monument. In 2017 kwam Jump XL met een plan om de kerk om te bouwen tot trampolinecentrum. Echter protesteerde Orthen fel tegen dit plan, waarna Jump XL zich moest terugtrekken. Het kerkbestuur deed hierna een beroep op de gemeente om alsnog een nieuwe bestemming van de San Salvatorkerk te vinden.

In 2020 was er eindelijk een nieuw goedgekeurd plan. De San Salvator werd door Maatschappelijk Zorg Vastgoed omgetoverd tot een gezondheidscentrum. Na een verbouwing naar ontwerp van Van Boven Architecten hebben nu verschillende zorgverleners zich in de kerk gevestigd. Gezondheidscentrum San Salvator is sinds 20 november 2021 open voor gebruik en bezoek.

Sommige details van de oude kerk zijn gebleven, bijvoorbeeld de glas-in-loodramen en de wijwaterbakjes. Ook de doopkapel naast de ingang is nog volledig intact. Het parochiebestuur maakt deze devotiekapel binnenkort weer toegankelijk voor bezoekers voor een gebed en om een kaarsje op te steken. Zo leeft de San Salvator voor de Orthenaren toch voort.